รู้หรือไม่ว่าเยาวชนไทย 1 จาก 7 คนมีภาวะป่วยทางจิต ข้อมูลจากยูนิเซฟบอกเราว่าปัจจัยเสี่ยงหลากหลาย อาทิ ความรุนแรงและโรคระบาด ส่งผลให้สุขภาพจิตของเยาวชนย่ำแย่ลง ถึงแม้ว่าภาครัฐจะพยายามออกนโยบายทางสุขภาพใจและสังคมมาช่วยเหลือ แต่ความช่วยเหลือเหล่านั้นก็ยังไปไม่ถึงเยาวชนจำนวนมาก “หากเราไม่ดูแลสุขภาพใจของเด็กและเยาวชนให้ดี นั่นหมายความว่าเรากำลังสร้างอันตรายให้แก่สังคมทั้งสังคม” ตัวแทนยูนิเซฟแห่งประเทศไทยกล่าว
ในวงการวิชาการนโยบายสาธารณะกระแสหลัก การเติบโตทางเศรษฐกิจหรือการค้าขายระหว่างประเทศคือมาตรวัดความเป็นอยู่ที่ดีของประเทศนั้นๆ แต่ประเทศก็ประกอบไปด้วยชีวิตของผู้คน รวมถึงบริบทสังคมที่แวดล้อมชีวิตเหล่านั้น และสิ่งเหล่านี้ไม่สามารถวัดออกมาเป็นมูลค่าทางการเงินได้ ตัวเลขจีดีพีไม่อาจสะท้อนการตีตราที่ถูกผูกติดไว้กับอาการป่วยทางจิต ซึ่งการตีตราเช่นนั้นถ่างช่องว่างระหว่างเยาวชนและการเข้าถึงระบบการช่วยเหลือให้ห่างออกจากกัน ตัวเลขจีดีพีไม่ได้สะท้อนราคาความเสียหายต่อเยาวชนที่ถูกทิ้งให้ดิ้นรนเดียวดายด้วยตนเอง ตัวเลขจีดีพีไม่รู้ว่ามนุษย์คนหนึ่งต้องการอะไร และจะใช้ชีวิตรอดในอนาคตได้อย่างไร
การคิดต่างจากแนวคิดนโยบายสาธารณะกระแสหลักคือข้อท้าทายอันใหญ่หลวงสำหรับเราทุกคน แต่มันก็ไม่ใช่สิ่งที่ไม่เคยถูกท้าทายมาก่อนเลย หลายๆ ประเทศได้แยกทางกับมาตรวัดจีดีพีแบบเก่าๆ เช่น มีหลายประเทศมารวมตัวกันก่อตั้งหุ้นส่วนความร่วมมือเศรษฐกิจสุขภาวะระหว่างรัฐ (Wellbeing Economy Governments partnership: WEGo) ซึ่งเป็นการรวมตัวของผู้เชี่ยวชาญระดับนานาชาติเพื่อแบ่งปันความรู้และแนวปฏิบัติที่ดีว่าด้วยเศรษฐกิจที่มีศูนย์กลางคือสุขภาวะและคุณภาพชีวิตที่ดี สก็อตแลนด์ซึ่งเป็นหนึ่งในสมาชิกก็ได้วิพากษ์วิจารณ์การเติบโตของจีดีพีเอาไว้ว่า การเติบโตดังกล่าว “ผูกติดอยู่กับก๊าซเรือนกระจกที่เพิ่มสูงขึ้น” “ไม่แยกแยะระหว่างการผลิตที่เป็นไปเพื่อความต้องการของมนุษย์โดยตรง และการผลิตที่จำเป็นต่อการป้องกันความเสียหายที่ป้องกันได้” “ไม่ใช่มาตรวัดสุขภาพที่ดีอีกต่อไป”
ในบทความชิ้นนี้ เราจะพาไปดูว่าประเทศต่างๆ จำกัดความสังคมที่ ‘ดี’ ขึ้นมาใหม่อย่างไรกันบ้าง
นิวซีแลนด์ — ดูแลหัวใจของกันและกันด้วยงบประมาณสุขภาวะ
ตั้งแต่ในอดีต ภาครัฐของนิวซีแลนด์ให้ความสำคัญอย่างมากกับผู้ป่วยทางจิตขั้นรุนแรง และเพื่อให้บริการสาธารณสุขเข้าถึงคนทุกคน รัฐบาลนิวซีแลนด์จึงนำ “วิถีทางสุขภาวะ” (wellbeing approach) หรือนโยบายสาธารณะที่มีคุณภาพชีวิตเป็นศูนย์กลางมาใช้ โดยที่มีรัฐบาลและชุมชนท้องถิ่นเข้ามาบริหารจัดการร่วมกัน รัฐบาลกระจายงบประมาณไปยัง 5 ประเด็นตามวิถีทางสุขภาวะระดับชาติ ได้แก่ การเปลี่ยนผ่านที่เป็นธรรม สุขภาวะกายและใจ (โดยเฉพาะสุขภาวะของเยาวชน) อนาคตของงาน การเสริมพลังคนเมารีและแปซิฟิก และสุขภาวะของเด็ก โดยในส่วนของสุขภาพจิต รัฐบาลก็ได้ขยายบริการหน้างาน ระบบป้องกันเบื้องต้นที่คอยรับสายเร่งด่วน และวิถีทางดูแลสุขภาพจิตที่เข้าอกเข้าใจมิติชีวิตของคนพื้นเมือง
อเมริกา — ศิลป์เพื่อสังคม
แล็ปวิจัยศิลป์ หรือ National Endowment for the Arts Research Labs (NEA Research Labs) เชื่อว่าข้อมูลและศิลปะแขนงต่างๆ มีพลังอำนาจในการยกระดับความเป็นอยู่ของผู้คน และระบบวัดผลของศิลปะ (Arts Impact Measurement System: AIMS) ก็คือตัวชี้วัดที่พิสูจน์ความเชื่อนั้น ตัวชี้วัดนี้พัฒนาขึ้นสำหรับนักวิจัยที่ทำงานด้านผลทางสังคมจากศิลปะการแสดง โดย AIMS ใช้ข้อมูลสืบเสาะและเชื่อมโยงสาเหตุและผลลัพธ์ระหว่างศิลปะการแสดงและความเป็นอยู่ที่ดีของบุคคล เช่น ความสามารถของโอเปร่าในการสร้างทัศนคติที่ดีต่อทหารผ่านศึกที่มีสภาวะกระทบกระเทือนจิตใจอย่างร้ายแรงและเผชิญความไม่มั่นคงด้านที่อยู่อาศัย
สิงคโปร์ — คิดล่วงหน้า คิดก่อนขาดแคลนน้ำ
สิงคโปร์เป็นที่รู้จักกันดีในแง่ระบบตลาดเสรีและจีดีพีสูงลิ่ว แต่ประเทศนี้ขาดแคลนสิ่งหนึ่งอย่างมาก นั่นก็คือ “น้ำ” สำหรับประเทศที่มีพื้นที่เพียง 720 ตารางกิโลเมตร การสร้างอ่างกักเก็บน้ำขนาดใหญ่เป็นสิ่งที่แทบเป็นไปไม่ได้ ในขณะเดียวกันความต้องการน้ำในสิงคโปร์ก็โตขึ้นทุกปีๆ และนักนโยบายก็ประมาณการณ์ว่าในปี ค.ศ. 2026 ความต้องการบริโภคน้ำในสิงคโปร์จะเพิ่มจากปัจจุบันเป็นสองเท่า คือราว 430 ล้านแกลลอนต่อปี
แต่รัฐบาลสิงคโปร์ได้เตรียมพร้อมต่อความท้าทายนี้ไว้แล้ว ย้อนกลับไปในปี ค.ศ. 1972 สิงคโปร์ออกแบบแผนแม่บทน้ำ หรือยุทธศาสตร์ในการจัดการน้ำที่มองถึงความต้องการน้ำในอนาคต หนึ่งในแหล่งน้ำที่สิงคโปร์เลือกใช้คือน้ำรีไซเคิล และในปี ค.ศ. 2003 รัฐบาลสิงคโปร์ก็ได้ริเริ่มโครงการรีไซเคิลน้ำที่มีชื่อว่า “NEWater” โดยโครงการนี้ใช้น้ำที่ใช้แล้วมาผ่านกระบวนการกรอง นำน้ำฝนมาผสมเข้าไป ก่อนจะกรองน้ำเพื่อให้ครัวเรือนนำไปอุปโภคบริโภคต่อไป ในปี ค.ศ. 2017 น้ำจาก NEWater นับเป็น 40% ของน้ำสำรองใช้ในสิงคโปร์และจะเพิ่มเป็น 55% ในปี ค.ศ. 2060
เคนยา — เสริมพลังชุมชนด้วยนโยบายกระจายอำนาจ
‘รากหญ้า’ คือถิ่นกำเนิดของนโยบายสาธารณะและจิตวิญญาณของรัฐธรรมนูญ ค.ศ. 2010 ของประเทศเคนย่า ซึ่งสะท้อนความรับผิดรับชอบ ความโปร่งใส และการมีส่วนร่วมของประชาชน รัฐบาลเคนย่าส่งเสริมการกระจายอำนาจในฐานะหนทางเสริมพลังอำนาจของชุมชนท้องถิ่น มาตรการที่รัฐบาลใช้ในการกระจายอำนาจมีหลายอย่าง เช่น ขยายอำนาจในการตัดสินใจเรื่องงบประมาณไปยังท้องถิ่น สนับสนุนรัฐบาลท้องถิ่นในการออกนโยบายของตนเอง (เช่น ความมั่นคงทางอาหาร ความมั่นคงด้านที่อยู่อาศัย) และการพัฒนาการมีส่วนร่วมของพลเมืองในการออกแบบนโยบาย โดยพยายามเข้าหาประชากรที่เกี่ยวข้องกับนโยบายเพื่อรับฟังคำวิพากษ์วิจารณ์ เครื่องมือทางนโยบายเหล่านี้ต่างก็จำเป็นในการสร้างนโยบายสาธารณะที่สะท้อนความต้องการของประชาชนจากศูนย์กลางไปจนถึงชายขอบ ในทุกระดับการบริหารจัดการ
คิดอย่างไรกันบ้างกับตัวอย่างที่ว่ามา? แต่ละประเทศก็มีบริบททางเศรษฐกิจและสังคมที่แตกต่างกันไป ดังนั้นความเข้าใจว่าด้วยสุขภาวะก็แปรผันไปตามบริบทและจินตนาการทางการเมืองและนโยบายที่แตกต่างกัน ฉะนั้นแล้วเราอาจเริ่มต้นได้จากการ ‘ไม่เดินตามรอยเท้า’ ประเทศเหล่านี้ แต่วกกลับไปหาคำถามพื้นฐานที่ว่า สุขภาวะคืออะไร? ดังที่ Jacquie McGlade ศาสตราจารย์ด้านความยั่งยืนและความยืดหยุ่นจาก University College London กล่าวเอาไว้ว่า
สิ่งแรกที่เราพึงกระทำคือออกไปดูโลก เอาแผนนโยบายออกไปจากเมืองหลวงและถามชุมชนว่า ‘สุขภาวะหน้าตาเป็นอย่างไร?’ กระบวนการเช่นนี้เสริมสร้างภราดรภาพและความสัมพันธ์ต่อบริบทและสิ่งที่ผู้คนต้องการจริงๆ สิ่งสำคัญที่ต้องพึงระลึกไว้คือ เมื่อเราทำสิ่งเดียวกันนี้ในบริบทที่แตกต่างออกไป เราก็จะได้คำตอบที่แตกต่างออกไป
ที่มา:
[Singapore Handbook of Public Policy] Water policy in Singapore. (2017, May 16). Global-Is-Asian (GIA).
Is New Zealand’s Wellbeing Budget worth all the hype? – from contributor Michael Mintrom. (n.d.). Centre for Public Impact (CPI).
Iyengar, S. (2023, March 2). Arts and Well-Being Data for a New Policy Era. The National Endowment for the Arts.
Jaquiery, A. (2022, January 26). New Zealand: Changing the Conversation on Well-Being. IMF.
Kenya – Decentralising Policy Implementation : Wellbeing Economy Alliance. (n.d.). Wellbeing Economy Alliance 2022 . Retrieved October 20, 2023.
PUB. (2019). Singapore Water Story. PUB, Singapore’s National Water Agency; PUB.
The Wellbeing Approach – Budget 2023 – 18 May 2023. (n.d.). NZ 2023 Budget.
Wellbeing economy policy design guide. (2021, March). The C40 Knowledge Hub.
What is a Wellbeing Economy : Wellbeing Economy Alliance. (n.d.). Weall.org.